Deze week excelleerde het hernieuwde JOHAN twee keer in een uitverkocht Paradiso, negen jaar na hun afscheid in dezelfde zaal. Voor Revu schreef ik een reportage over hun afscheidstournee in 2009.
In iTunes staat een kolom waarop je kunt zien hoe vaak je een liedje hebt afgespeeld. Nu gaat mijn externe muzikale geheugen slechts terug tot begin februari 2007 – de rest is na een terroristische zelfmoordactie van mijn toenmalige tweedehands pc opgegaan in de oncontroleerbare vaagheid van mijn eigen herinnering – maar volgens mijn iTunes-telmachientje heb ik sindsdien in totaal 2392 keer een van de 46 liedjes van JOHAN afgespeeld. Dat is, tot mijn eigen verbazing, meer dan het aantal keer dat ik iets heb gedraaid van Springsteen, van wie ik toch zelfverklaard über-fan ben. Zelfs Brown Mice, dat door zanger Jacco de Greeuw zelf als Officieel Kutnummer is erkend, slipte er nog altijd 33 keer doorheen.
2392 maal, dat komt neer op 140 uur JOHAN in dik twee jaar. En dan ben ik al trots als mensen zeggen dat ze Komt een vrouw bij de dokter twee maal hebben gelezen. JOHAN zit onder mijn huid.
Zou een band daar wel eens bij stilstaan, dat er mensen zijn die opstaan en naar bed gaan – en alles wat ertussen zit – met elk nieuw album dat ze maken? Mensen die niet af en toe een nummer of album draaien, nee, fans die de muziek van de band zo huiveringwekkend mooi vinden dat ze dagelijks een portie moeten innemen omdat ze anders de dag niet doorkomen? Enkele tienduizenden mensen die in de afgelopen jaren langer de stem van Jacco de Greeuw dan die van hun partner hebben gehoord. Of althans er naar geluisterd.
JOHAN, de Nederlandse Beatles, hadden tienduizenden fans, waaronder opvallend veel recensenten en popkenners. Sinds de Beatles ooit voet op Nederlandse bodem zetten, diep in de vorige eeuw, is er geen mooiere popmuziek gemaakt dan door JOHAN. Eigenlijk zou ik iedereen, desnoods met geweld, willen dwingen minimaal één album van de band in de platenkast te hebben.
De beste band van Nederland stopt ermee. Het nieuws werd op zijn JOHANs gebracht: niet met een persconferentie of met een interview bij RTL BOUlevard of in een grote landelijke krant, maar in een persbericht, gepland op de dag dat zanger Jacco voor een paar weken naar het buitenland vertrok. Onbereikbaar voor de media. O ironie: de band haalde er voor het eerst in haar bestaan de voorpagina van de Volkskrant mee.
Ik volgde JOHAN tijdens hun afscheidstournee langs het Nederlandse clubcircuit. Dit is het verhaal van de Band Zonder Verhaal.
9 oktober 2009, Paradiso, Amsterdam
De band heeft Thais besteld. In de kelder van Paradiso wordt gegeten uit plastic bakken. ‘Die met die garnalen is lekker,’ zegt toetsenist Matthijs van Duijvenbode.
De stemming is bedeesd. Er wordt wat gelachen om bassist Diets Dijkstra, die vandaag een nieuw aangeschafte skinny jeans draagt. Nadat iedereen uitgegeten is, wordt er gezamenlijk opgeruimd. De borden worden op de balie bij de koffiejuffrouw teruggezet, etensresten worden geïnspecteerd. ‘Zullen we wat bewaren, tot na het optreden?’ Er gaan drie bakken met afsluitbare deksels mee terug de kleedkamer in, voor straks.
Waarom stop je er mee, Jacco?
Ik voelde dat het eigenlijk wel mooi was geweest, na dertien jaar.
Vond je dat de band op een creatief dood spoor zit?
Dat weet ik niet, maar ik ben zelf wel even klaar met het maken van liedjesliedjes.
Wat ga je doen? Jij staat erom bekend dat je een schop onder je kont moet hebben van anderen voor je begint te schrijven.
Klopt, toen ik het mijn vriendin vertelde zei zij meteen: als je maar niet eerst maandenlang gaat zitten gamen. (de tekst in You Know. ‘this day won’t last forever/Get on with life, she says’ is een letterlijke weergave van wat van De Greeuws vriendin ooit tegen hem zei toen hij in een van zijn vermaarde depressies zat – KLUUN). Maar ik ben al wat aan het pielen. Ik wil binnen een jaar met iets komen, nu JOHAN nog bekend is. Ik heb geen zin om straks weer van voor af aan te moeten beginnen. En ik wil de komende tijd ook wel voor anderen schrijven, als ze me dat vragen. Ik zou best een nummer voor Kane willen schrijven. Of gewoon in een andere band meespelen, een tour of zo. Niet zelf een band hoeven dragen.
Waar luister je zelf thuis naar?
Beatles, The Byrds. Maar ook de negentiende eeuwse Russische componisten en veel Bach. Als ik daarnaar heb geluisterd komen er een week later ineens klassieke melodieen.
Nog iets van de laatste dertig jaar?
Ehm… Mijn smaak is toch meer retro. Ik heb niet snel meer zoiets van wow! als ik iets nieuws hoor. O ja, de Last Shadow Puppets, dat vond ik wel goed.
Je wordt geroemd om de kwetsbaarheid die je in je teksten legt. Waarom laat je ze nooit afdrukken in de hoesjes?
Beetje schaamte… Alleen jammer dat ze daardoor alleen via internetsites zijn terug te vinden. Daar klopt vaak niks van.
Weten de jongens in de band wel wat je precies zingt?
Ik heb het ze nog nooit voorgelegd.
Je praat samen niet over de teksten van je liedjes?
Nee, dat vind ik zo genant.
De band kleedt zich om. Er wordt wodka gedronken. Diets strijkt zijn overhemd, op de strijkplank in de kleedkamer van Paradiso. Jeroen twijfelt of hij een bruine of zwarte blouse aandoet.
Maarten: ‘Doe die bruine maar, ik heb ook al een zwarte aan vanavond, en anders zijn we zo Moke.’
Het optreden begint met een strak gespeelde versie van Tonight. De stemmen van Jacco en Maarten Kooijman lijken voor elkaar gemaakt. Het publiek applaudisseert, Jacco draait zich om en neemt een slok van zijn flesje water bij het drumstel van Jeroen. De band zet Comes A Time in. Na het nummer wordt het publiek met een beleefd ‘dank je wel’ voor het applaus bedankt, door gitarist Maarten Kooijman.
Haarlem, Patronaat, zaterdagavond 31 oktober
Ik zie jullie van te voren nooit overleggen. Wie bepaalt de setlist?
Jeroen: Jacco.
Matthijs: Al maakt het hem ook weinig uit. Het interesseert me geen reet in welke volgorde de liedjes staan, zo lang we ze maar spelen, zegt hij.
Er staat wel meer dan vroeger een band.
Jacco: we zijn ook meer een band geworden in de loop der jaren. Pergola was eigenlijk een prive-project van mij en de drummer.
Jeroen: We hebben de podiumopstelling veranderd. We staan bij deze tour dicht op elkaar, op een kluitje, als een pupillenelftal. En niet symetrisch. Bij andere bands staat de frontman vaak vooraan, in het midden. Bij ons staat Jacco op een lijn met Maarten en als het kan ook met Matthijs (toetsenist). En ze staan dichter bij Diets en mij. We zijn een band die meer contact met elkaar heeft dan met het publiek. We zijn eigenlijk meer bezig met goed en mooi spelen dan met het publiek.’
Het is een understatement. Frontman Jacco De Greeuw is de diapositieve versie van Ricky Wilson van Kaiser Chiefs en Maarten Kooijman is tegenwoordig met vetkuif en bakkenbaarden getooid, maar de roadies van Moke en Kane zien er nog altijd flitsender uit. Het spelplezier van JOHAN is er niet minder om. Ook vanavond in Haarlem geniet de band zichtbaar van de eigen muziek. De rest is ondergeschikt.
Leiden, zaterdag 12 december. LVC.
Het LVC in Leiden is vanavond niet uitverkocht. De soundcheck is ‘s middags al geweest, het is saai, stil en koud in de artiestenruimte van het LVC. Er zijn geen drugs en geen groupies. Nog ruim twee uur tot het optreden. Diets en Jeroen spelen een spelletje Lost Cities. Jacco ligt op een bank, op zijn hoofd een capuchon. Hij slaapt wat, sms’t en zet wat berichten op Facebook.
Ben je eigenlijk nog steeds nerveus voor optredens?
Altijd. Ik ben nog steeds bang om te choken, dat ik ineens de tekst niet meer weet.
Het is niet uitverkocht. Gebeurt dat vaak?
In sommige dorpen spelen we nog steeds in buurthuizen voor vijftig man. Maar dat hebben wij niet alleen, in dorpen komt het publiek om te zuipen en te ouwehoeren, de band is het alibi.
Als je nou zo populair was geworden als Moke nu is, was je dan doorgegaan?
Misschien wel. Maar we hebben er ons al lang bij neergelegd dat we nooit een mainstream-publiek zouden hebben bereikt.
Steekt dat?
Nou, nadat we 4 net hadden gemaakt en toen niet voor Lowlands werden gevraagd omdat men ons niet nieuw genoeg meer vond, gaf dat wel een knauw, ja.
Als jij nou meer een echte rockstar was geweest…
‘Ik heb het wel eens gedacht; moet ik niet de rockstar gaan spelen. Maar ik kan het gewoon niet. Ik ben jaloers op hoe Moke het heeft aangepakt, zo van ‘hier zijn we’. Die grote bek, die bluf, alles eromheen…
Terwijl jullie al vier albums lang goeie recensies krijgen van de pers.
Misschien is dat is ook wel het probleem. Het lijkt wel eens dat hoe beter de pers iets vindt, hoe kanslozer het is bij een groot publiek. En andersom. Goed spelen is gewoon niet genoeg. Een band heeft een verhaal nodig om naar het grote publiek door te breken. Een imago is maakbaar, dat weet ik ook wel, maar wij zouden zelf de eersten zijn om er doorheen te prikken. We kunnen het gewoon niet.
Nooit een hit proberen te maken?
Niet met het doel om er een te maken, nee. Maar ik had wel hits gewild, hoor.
Hebben jullie internationaal ooit succes gehad?
We hebben in Duitsland getourd. En ten tijde van Pergola (2001) was er interesse van een platenmaatschappij uit Amerika, maar dat werd uiteindelijk toch niks.
Een band als Snow Patrol is ook niet mediageniek. Zij zijn wel internationaal doorgebroken. Hoe goed zijn jullie, in vergelijking tot hen?
Jeroen: ik denk wel heel goed eigenlijk.
Diets: dat is wel onze league, ja.
Maarten: Ja, daar kunnen we mee meekomen.
Jacco: Snow Patrol? Ja, zo goed zijn wij ook, zonder bescheidenheid. ’
De band speelt hard, melodieus en gedreven, het optreden in Leiden staat als een huis. Het lijkt allemaal zo vanzelfsprekend, alsof het de normaalste zaak van de wereld is.
Paradiso, 22 december, het laatste optreden.
Er ligt een naakte vrouw op de tafel in de kleedkamer. Weliswaar op papier, op de Foxy. Vrachtwagenporno. Jacco leest voor. Het is uit tussen Linda en haar vriend omdat hij niet geil genoeg was. Linda vraagt de lezer of hij zin heeft om haar voortaan een meermaal daags te komen nemen in haar nauwe kutje en andere daartoe geschikte openingen.
Het laatste optreden is magistraal, alsof er een engeltje in je oor pist. De band klinkt beter dan ooit, alles klopt. Hier en daar in de zaal wordt een traan weggepinkt na weer een melancholiek poppareltje. Het concert eindigt na ruim twee uur, niet met, zoals verwacht Day is Done, maar een prachtige, ontroerende versie van Here. Paradiso steekt massaal door de platenmaatschappij uitgereikte A4-tjes met THX JHN omhoog.
Na afloop reikt schrijver en fan Joost Zwagerman de band postuum hun eerste gouden plaat uit. Er zijn 25.000 exemplaren verkocht van het mooiste album dat de laatste twintig jaar binnen onze landsgrenzen is gemaakt, Pergola, uit 2001. De beste band van Nederland is niet meer.
Matthijs na afloop: ‘Wat een avond. Ik stond voor een uitverkocht Paradiso te spelen met de band waar ik fan van ben.’
Menno Pot, journalist/recensent bij o.a de Volkskrant
Hoe goed was JOHAN eigenlijk?
Heel erg goed. Niet op een dEUS-manier (nieuw! anders! excentriek!), maar meer op een ambachtelijke Lennon/McCartney-manier: klassieke liedjes met hooks, refreinen, koortjes en soms ook teksten die altijd bij je blijven. Als liedjesband konden ze met de allerbesten mee.
Waarom is de band nooit doorgebroken naar een groot publiek?
Tja. JOHAN had in elke grote Europese stad een geziene gast in de plaatselijke Melkweg moeten zijn. Maar laten we niet doen alsof JOHAN een miskende band was. Voor een Engelstalige ‘fijnproeversband’, die wars was van grote gebaren en weigerde zich uit te venten, was JOHAN tamelijk groot.
Eric Corton, DJ 3FM, recensent NRC tv
Hoe goed was JOHAN eigenlijk ?
Heel goed. Zo goed dat er misschien wat té weinig op af te dingen viel. Goeie liedjes, goeie productie, goeie sound….
Waarom is de band nooit doorgebroken naar het grote publiek?
Ik denk dat dat iets met de totale gewoonheid van de band te maken heeft. Diets, Het zijn zulke gewone jongens dat het soms bijna pijn deed om naar te kijken. Zulke goeie songs en dan zo weinig podiumcharisma maakt dat de kloof tussen goed en de doorbraak naar meer en groter wel erg onoverbrugbaar wordt. Aan de songs heeft het niet gelegen…
Leo Blokhuis, popprofessor
Hoe goed was JOHAN eigenlijk?
We hadden niet veel beter. Helemaal niet beter. Prachtige liedjes met melancholieke ondertoon, mooi gezongen, fijne koortjes en met overgave gespeeld.
Waarom niet doorgebroken?
‘Ik zag ze een keer in de buitenlucht spelen. Het dreigde te gaan regenen. Jacco keek naar boven, zag de eerste druppels vallen en verzuchtte “dat hebben wij weer…”
Ik denk dat Moke de mouwen opgestroopt had, een vuist richting de hemel geschud had en de versterkers een streepje harder hadden gezet om het wolkendek uiteen te spelen. Maar ik begrijp nog steeds niet waarom Coldplay zo groot is en JOHAN niet.’
De dag na het optreden meldt zanger Jacco op Facebook: ‘Vannacht de kleedkamer in paradiso ondergekotst…Jezus wat genant (en smerig bovendien).’
Werd JOHAN toch nog rock ‘n’ roll op hun laatste avond.